ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ: ΠΕΡΙ ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ (Δ΄)

ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΒΑΘΗΣ

 

  ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ: ΠΕΡΙ ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ (Δ΄)

Προγενέστερα εξετάσαμε τις επιστολές προς τον Φίλιππο, αλλά και τις πολιτικές δυναμικές της εποχής εκείνης και την ελληνική διχόνοια. Το παρόν άρθρο πραγματεύεται τα περί του αλυτρωτισμού που εκπηγάζουν μέσα από τα κείμενα του Ισοκράτους και ιδίως στην ευαισθησία του στις Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας.

Πέραν των άλλων, αξιοσημείωτος είναι ο αλυτρωτισμός, ο οποίος διαχέεται στα γραπτά του Ισοκράτους. Επί παραδείγματι στον Αρχίδαμο, τον γιο του Αγησιλάου,  αποτυπώνεται η αλυτρωτική διάθεση όσον αφορά για τις, επί των παραλίων της Μικράς Ασίας και της Κύπρου ελληνικές πόλεις. Η σημαντικότερη μνεία, η αλυτρωτική πολιτική, αποσκοπούσα στην απελευθέρωση της Μικράς Ασίας, απελευθερώνοντας τους καταδυναστευμένους Έλληνες υπό των δεσμών της Περσίας.

«θαυμάζω δὲ καὶ τῶν ἄλλων τῶν πράττειν ἢ λέγειν δυναμένων, εἰ μηδὲ πώποτ᾽ αὐτοῖς ἐπῆλθεν ἐνθυμηθῆναι περὶ τῶν κοινῶν πραγμάτων, μηδ᾽ ἐλεῆσαι τὰς τῆς Ἑλλάδος δυσπραξίας οὕτως αἰσχρῶς καὶ δεινῶς διατιθεμένης, ἧς οὐδεὶς παραλέλειπται τόπος, ὃς οὐ γέμει καὶ μεστός ἐστι πολέμου καὶ στάσεων καὶ σφαγῶν καὶ κακῶν ἀναριθμήτων· ὧν πλεῖστον μέρος μετειλήφασιν οἱ τῆς Ἀσίας τὴν παραλίαν οἰκοῦντες, οὓς ἐν τοῖς συνθήκαις ἅπαντας ἐκδεδώκαμεν οὐ μόνον τοῖς βαρβάροις ἀλλὰ καὶ τῶν Ἑλλήνων τοῖς τῆς μὲν φωνῆς τῆς ἡμετέρας κοινωνοῦσι, τῷ δὲ τρόπῳ τῷ τῶν βαρβάρων χρωμένοις· οὕς,] εἰ νοῦν εἴχομεν, οὐκ ἂν περιεωρῶμεν ἀθροιζομένους οὐδ᾽ ὑπὸ τῶν τυχόντων στρατηγουμένους, οὐδὲ μείζους καὶ κρείττους συντάξεις στρατοπέδων γιγνομένας ἐκ τῶν πλανωμένων ἢ τῶν πολιτευομένων· οἳ τῆς μὲν βασιλέως χώρας μικρὸν μέρος λυμαίνονται, τὰς δὲ πόλεις τὰς Ἑλληνίδας, εἰς ἣν ἂν εἰσέλθωσιν, ἀναστάτους ποιοῦσι, τοὺς μὲν ἀποκτείνοντες, τοὺς δὲ φυγαδεύοντες, τῶν δὲ τὰς οὐσίας διαρπάζοντες, ἔτι δὲ παῖδας καὶ γυναῖκας ὑβρίζοντες, καὶ τὰς μὲν εὐπρεπεστάτας καταισχύνοντες, τῶν δ᾽ ἄλλων ἃ περὶ τοῖς σώμασιν ἔχουσι περισπῶντες, ὥσθ᾽ ἃς πρότερον οὐδὲ κεκοσμημένας ἦν ἰδεῖν τοῖς ἀλλοτρίοις, ταύτας ὑπὸ πολλῶν ὁρᾶσθαι γυμνάς, ἐνίας δ᾽ αὐτῶν ἐν ῥάκεσι περιφθειρομένας δι᾽ ἔνδειαν τῶν ἀναγκαίων.»

«Εκπλήσσομαι από το γεγονός, ότι οι άλλοι άνθρωποι που είναι ικανοί να ενεργούν ή να μιλούν, δεν σκέφθηκαν για τις κοινές υποθέσεις όλης της Ελλάδας, και δεν αισθάνθηκαν θλίψη για τις δυστυχίες τις και της συμφοράς της, έτσι καθώς την βλέπουν σε αυτήν την εξευτελιστική και οδυνηρή κατάσταση. Δεν υπάρχει κανένας τόπος, που να μην σπαράσσεται, από πολέμους, εμφύλιες συγκρούσεις, σφαγές, και άλλα αναρίθμητα κακά. Θύματα των περισσοτέρων τέτοιων συμφορών, υπήρξαν οι κάτοικοι των Μικρασιατικών ακτών που τους παραδώσαμε ομαδικά με τις συνθήκες, όχι μόνο στους Βαρβαρους, αλλά και σε Έλληνες, που ομιλούν την ίδια γλώσσα με εμάς, αλλά μεταχειρίζονται τους τρόπους των Βαρβάρων. Αν είμαστε άνθρωποι λογικοί, δεν θα αφήναμε τους ανθρώπους τούτους, να συναθροίζονται ούτε να διοικούνται από τυχαίους στρατηγούς, και δεν θα επιτρέπαμε να δημιουργούνται πιο ισχυροί, και πολυάριθμοι στρατοί, από περιπλανώμενους τυχοδιώκτες, από ότι πολίτες. Οι άνθρωποι τούτοι, λεηλατούν μερικές μικρές εκτάσεις της χώρας του βασιλιά, αλλά όταν εισβάλλουν σε Ελληνική πόλη, την καταστρέφουν, και άλλους κατοίκους σκοτώνουν, άλλους εξορίζουν, και άλλον αρπάζουν τις περιουσίες. Επίσης, συμπεριφέρονται προσβλητικά, στις γυναίκες και τα παιδιά και εξευτελίζουν τις πιο ευπρεπείς γυναίκες ενώ, από τις άλλες αφαιρούν ότι φορούν πάνω τους, με αποτέλεσμα πολύς κόσμος, να βλέπει γυμνές εκείνες τις γυναίκες που ως τότε κανένας ξένος δεν μπορούσε να τις δει ποτέ, ούτε καν στολισμένες, με τα καλά τους ρούχα και τα κοσμήματα και μερικές από αυτές, να ντύνονται με κουρέλια, λόγω έλλειψης των αναγκαίων»[1].

 Δεν χρειάζεται εκτενή ανάλυση για να αντιληφθεί κανείς ότι εδώ προκύπτει  το αλυτρωτικό αίσθημα, όπερ διαχέεται επί του χωρίου τούτου. Τους Έλληνες Μικρασιάτες ομόγλωσσους τους όποιους με την Ειρήνη του Ανταλκίδα  εξωβελήθησαν από της εθνικής των ελευθερίας, οι οποίοι διαβιούν υπό των ζυγό του Πέρσου αλλοεθνούς δυνατού, οι οποίοι υπέστησαν αμέτρητες συμφορές εξαιτίας των, πρέπει να απελευθερωθούν. Και όλα αυτά από την δεινότητα των εμφύλιων σπαραγμών, στους οποίους οι  Έλληνες μάχονται με ομοφύλους, τους επίσης Έλληνες με τις δύο παρατάξεις να εκβαρβαρίζουν τους εαυτούς τους, διαπράττοντες αίσχιστα εγκλήματα  σε  διπλανές, ομοεθνείς των με αυτές, πόλεις αντί να απελευθερώσουν τους Έλληνες της Μικρασίας. Η αξιοσημείωτη μνεία περί αλυτρωτισμού στην Μικρά Ασία είναι εγγύτατη προς την πρόσφατη ιδεολογία του συγχρόνου ελληνικού κράτους, την  επινοηθείσα υπό του Κωλέττη Μεγάλη Ιδέα. Η εγγύτητά τους εδράζεται τόσο ως προς την απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών με συμπαγή και σημαντικό Ελληνικό πληθυσμό εντάσσοντάς τον σε μία υπό συμπαγή ελληνική πολιτική οντότητα, είτε χαλαρού ελέγχου όπως μία συμμαχική ομοσπονδία στην αρχαιότητα, είτε του συγκεντρωτικού κράτους στην σύγχρονη εποχή.

 Αποσκοπός λοιπόν, της οραματιζόμενης εκστρατείας, εκτός από την πανελλήνια ένωση και τον πόλεμο κατά της Περσίας για να απαλλαχθούν από την επικείμενη απειλή κρεμάμενη υπό του Αχαιμενίδου βασιλέως, επί ενός και ημίσεως αιώνος, παρουσιάζεται και η απελευθέρωση των Ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας. Κάνει μνεία υπέρ του Αγησιλάου ο οποίος επεχείρησε να απελευθερώσει τις κατακτηθείσες περιοχές όπερ και επετεύχθη «μόνος γὰρ Ἀγησίλαος ὧν ἡμεῖς ἴσμεν ἐπιθυμῶν ἅπαντα τὸν χρόνον διετέλεσε τοὺς μὲν Ἕλληνας ἐλευθερῶσαι, πρὸς δὲ τοὺς βαρβάρους πόλεμον ἐξενεγκεῖν. οὐ μὴν ἀλλὰ κἀκεῖνος ἑνὸς πράγματος διήμαρτεν»[2]. Προσωρινώς ωστόσο, διότι αργότερα ξέσπασε εμφύλιος για μία ακόμη φορά ο πόλεμος, ο οποίος ωνομάσθη Κορινθικακός. «συνέβαινεν οὖν ἐκ μὲν τῆς πραγματείας τῆς ὑπὲρ τῶν ἑταίρων ἐν κακοῖς καὶ κινδύνοις εἶναι τοὺς Ἕλληνας, διὰ δὲ τὴν ταραχὴν τὴν ἐνθάδε γιγνομένην μὴ σχολὴν ἄγειν μηδὲ δύνασθαι πολεμεῖν τοῖς βαρβάροις»[3] Γυρνώντας λοιπόν να πολεμήσει ο Αγησίλαος τους ομοεθνείς του Έλληνες, καθιστά την ελευθερία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας πρόσκαιρη. Τέλος προτρέπει στον υιό του Αγησιλάου, Αρχίδαμο αφού αποφύγει τα λάθη του πατρός του να εργασθεί υπέρ της Πανελληνίας ιδέας εκστρατεύοντας εναντίων των Αχαιμενιδών, απελευθερώνοντας την Μικρά Ασία, συσπειρώνοντας τους Έλληνες, εφόσον αποτρέψει τις άσκοπες διενέξεις των.

Η αλυτρωτική διάθεση αποτυπώνεται και στον παραινετικό λόγο του ρήτορος ονόματι «Πανηγυρικός». Ο  λόγος εγράφη όταν ο Ισοκράτης ήταν γύρω στα εξήντα. Εργάσθηκε δέκα χρόνια για την τελειοποίησή του και αποτελεί κύριο έργο για όποιον θέλει να έλθει  σε γνωριμία με τις ιδέες του Ισοκράτους. Συγκεκριμένα, γράφει ότι κατοικούν Έλληνες από την Κνίδο μέχρι την Ασία οι οποίοι είναι πρόθυμοι να πολεμήσουν και δεν χρειάζεται κανείς να τους πείσει.

« ἀπὸ δὲ Κνίδου μέχρι Σινώπης Ἕλληνες τὴν Ἀσίαν παροικοῦσιν, οὓς οὐ δεῖ πείθειν ἀλλὰ μὴ κωλύειν πολεμεῖν. καίτοι τοιούτων ὁρμητηρίων ὑπαρξάντων, καὶ τοσούτου πολέμου τὴν Ἀσίαν περιστάντος, τί δεῖ τὰ συμβησόμενα λίαν ἀκριβῶς ἐξετάζειν; ὅπου γὰρ μικρῶν μερῶν ἥττους εἰσίν, οὐκ ἄδηλον ὡς ἂν διατεθεῖεν, εἰ πᾶσιν ἡμῖν πολεμεῖν ἀναγκασθεῖεν»[4].

Το απόσπασμα δείχνει το ευδιάκριτο της υπόθεσης, ότι δεν χρειάζεται κανείς να τους πείσει διότι οι Έλληνες της Μικράς Ασίας επιζητούν την ελευθερία τους εναντίον του Πέρσου δυνάστου.

Προς το τέλος του πολέμου, για να πείσει τους Έλληνες να στραφούν στην Ασία γράφει ότι κατά τον Τρωικό πόλεμο (12^ος-13^ος αιών. π.Χ.)[5], η Ελλάς δεν άντεχε τον παραμικρό εξευτελισμό όπως αποδείχθηκε με την αρπαγή της Ελένης, ενώ οι Έλληνες ανέχονται να αλληλοσπαράσσονται εγκαταλείποντας τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας υπό τον δεσποτισμό της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας το 397[6]  π.Χ. Προγενέστερα υπενθυμίζει στο εγγύς παρελθόν την εκστρατεία του Αγησιλάου προς απελευθέρωση της ελληνικής Μικράς Ασίας και κυρίως της Ιωνίας[7] έως την Ανταλκίδειο ειρήνη του 386 π.Χ[8] η οποία απετέλεσε την αποτυχημένη λήξη της εκστρατείας αυτής, λόγω της νοσώδους διχόνοιας.

Επομένως, ο αλυτρωτισμός του Ισοκράτους καθίσταται οφθαλμοφανής από τα κείμενα που ο ίδιος συνέγραψε. Διαχέεται σε πληθώρα αποσπασμάτων, στο ευρύ φάσμα του συγγραφικού του έργου αλλά και στις προσωπικές του επιστολές για να επηρεάσει τις πολιτικές συνιστώσες της εποχής εκείνης.

 

---

[1] Ισοκράτης,  Ἀρχιδάμῳ, 8–10  (Ισοκράτης, Άπαντα, τ.6, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[2] Ισοκράτης, Αρχιδάμῳ,11 (Ισοκράτης, Άπαντα, τ.6, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[3] Ισοκράτης, Αρχιδάμῳ,14(Ισοκράτης, Άπαντα, τ.6, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[4] Ισοκράτης, Πανηγυρικός, 162(Ισοκράτης, Άπαντα, τ.3, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[5] Στο ίδιο, 183. (Ισοκράτης, Άπαντα, τ.3, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[6] Στο ίδιο, 181 (Ισοκράτης, Άπαντα, τ.3, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[7]  Στοίδιο, 144-145 (Ισοκράτης, Άπαντα, τ.3, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).

[8] Ξενοφών, Ελληνικὰ, Ε΄, 30 (Ξενοφών, Άπαντα 4, Αθήνα, εκδ. Κάκτος, 1993).