ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ: ΠΕΡΙ ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ (Α΄)

 

 

ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ: ΠΕΡΙ ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ (Α΄)

 

 

Ο Ισοκράτης (436-338 π.Χ.), ρήτωρ και συγγραφεύς ρητορικών λόγων, συγκαταλέγεται στους βασικότερους εκπροσώπους της Ιδέας του Πανελληνισμού, μιας ιδέας με σαφή ψήγματα του εθνικισμού. Ο Ισοκράτης, αρχικά μέσω των συντοπιτών του Αθηναίων και ύστερα γράφοντας σε ηγεμόνες και βασιλείς ελληνικών κρατών, προς παραίνεση για συσπείρωση όλων των Ελλήνων γίνεται ο κύριος στοχαστής στη Πανελλήνιας ιδέας. Σε αυτήν την σειρά θα μελετήσουμε αποσπάσματα διαφόρων του κειμένων αναλύοντας την συλλογιστική του γύρω από την ιδέα αυτήν και σε σχέση του Πανελληνισμού με το εθνικισμό, που αναδύεται από έργα του.

Αρχικά, το νήμα  της ιστορίας θα επικεντρωθεί στην Μακεδονία καθώς αποτελεί το κυριότερο παράδειγμα της παραινέσεώς του προς τον εθνικό σκοπό. Ήδη ο Φίλιππος θα δραστηριοποιηθεί στα πολιτικά πράγματα από το 359 π.Χ. Αρχικά θα νικήσει τους Ιλλυριούς, καταλάβει όλη την Χαλκιδική, καταστρέφοντας την Όλυνθο, και ύστερα θα κατακτήσει την Θράκη την Παιωνία και την Θεσσαλία[1]. Κύριο κείμενο που θα μας απασχολήσει, είναι ο λόγος προς Φίλιππον. Η εκφώνησή του φαίνεται να έλαβε χώρα περί το 346 π.Χ. με την ηλικία του ρήτορος  φθάνει τα 90.           

Στην ομιλία του Προς Φίλιππον στηρίζει τις ελπίδες του στον Έλληνα βασιλέα, οραματιζόμενος μία ελληνική συσπείρωση, αποσκοπούσα στην απελευθέρωση των πόλεων της Μικράς Ασίας. Η αλυτρωτική του διάθεση, απορρέει από την συμβουλή του Ισοκράτους προς τον Φίλιππο, δηλονότι η εγκαθίδρυση νέων κώμων μεταφέροντας Έλληνες αποίκους προκειμένου να πυκνώσουν το ελληνικό στοιχείο ακόμα περισσότερο και να αποτελέσουν σύνορα της Ελλάδος οι περιοχές από την Σινώπη και ως Κιλικία. Οι υπόλοιπες περσικές περιοχές εάν εδύνατο κατά τον Ισοκράτη να τις καταλάβει, θα ετίθοντο υπό Ελληνικό έλεγχο.

«ὅπου δ' Ἰάσων λόγῳ μόνον χρησάμενος οὕτως αὑτὸν ηὔξησεν, ποίαν τινὰ χρὴ προσδοκᾶν περὶ σοῦ γνώμην αὐτοὺς ἕξειν, ἢν ἔργῳ ταῦτα πράξῃς, καὶ μάλιστα μὲν πειραθῇς ὅλην τὴν βασιλείαν ἑλεῖν, εἰ δὲ μή, χώραν ὅτι πλείστην ἀφορίσασθαι καὶ διαλαβεῖν τὴν Ἀσίαν, ὡς λέγουσί τινες, ἀπὸ Κιλικίας μέχρι Σινώπης, πρὸς δὲ τούτοις κτίσαι πόλεις ἐπὶ τούτῳ τῷ τόπῳ, καὶ κατοικίσαι τοὺς νῦν πλανωμένους δι' ἔνδειαν τῶν καθ' ἡμέραν καὶ λυμαινομένους οἷς ἂν ἐντύχωσιν.  οὓς εἰ μὴ παύσομεν ἀθροιζομένους βίον αὐτοῖς ἱκανὸν πορίσαντες, λήσουσιν ἡμᾶς τοσοῦτοι γενόμενοι τὸ πλῆθος, ὥστε μηδὲν ἧττον αὐτοὺς εἶναι φοβεροὺς τοῖς Ἕλλησιν ἢ τοῖς βαρβάροις: ὧν οὐδεμίαν ποιούμεθα πρόνοιαν, ἀλλ' ἀγνοοῦμεν κοινὸν φόβον καὶ κίνδυνον ἅπασιν ἡμῖν αὐξανόμενον.  ἔστιν οὖν ἀνδρὸς μέγα φρονοῦντος καὶ φιλέλληνος καὶ ποῤῥωτέρω τῶν ἄλλων τῇ διανοίᾳ καθορῶντος, ἀποχρησάμενον τοῖς τοιούτοις πρὸς τοὺς βαρβάρους, καὶ χώραν ἀποτεμόμενον τοσαύτην ὅσην ὀλίγῳ πρότερον εἰρήκαμεν, ἀπαλλάξαι τε τοὺς ξενιτευομένους τῶν κακῶν ὧν αὐτοί τ' ἔχουσι καὶ τοῖς ἄλλοις παρέχουσι, καὶ πόλεις ἐξ αὐτῶν συστῆσαι, καὶ ταύταις ὁρίσαι τὴν Ἑλλάδα καὶ προβαλέσθαι πρὸ ἁπάντων ἡμῶν.  ταῦτα γὰρ πράξας οὐ μόνον ἐκείνους εὐδαίμονας ποιήσεις, ἀλλὰ καὶ πάντας ἡμᾶς εἰς ἀσφάλειαν καταστήσεις. ἢν δ' οὖν τούτων διαμάρτῃς, ἀλλ' ἐκεῖνό γε ῥᾳδίως ποιήσεις, τὰς πόλεις τὰς τὴν Ἀσίαν κατοικούσας ἐλευθερώσεις»[2].

ΑΠΟΔΟΣΗ

«Από την στιγμή λοιπόν που ο Ιάσων, λέγοντας απλώς αυτά τα λόγια αύξησε τόσο πολύ την φήμη του, ποια γνώμη πρέπει να περιμένουμε ότι θα έχουν οι Έλληνες για σένα, εάν πραγματοποιήσεις το σχέδιο, εάν προσπαθήσεις να κυριεύσεις όλο το Περσικό βασίλειο ή τουλάχιστον να αποσπάσεις όσο γίνεται μεγαλύτερη έκταση και να χωρίσεις την Ασία όπως λένε μερικοί από την Κιλικία ως τη Σιvώπη, και εάν ιδρύσεις πόλεις σε αυτήν την χώρα και εγκαταστήσεις τους ανθρώπους που σήμερα περιπλανώνται εδώ και εκεί στερούμενοι τα απαραίτητα για να ζήσουν και κάνουν κακό σε όσους συναντούν; Αν δεν τους προσφέρουμε στους ανθρώπους τούτους επαρκείς πόρους ώστε να σταματήσουν να συγκεντρώνονται εδώ και εκεί, τότε, χωρίς να το καταλάβουμε,  θα είναι τόσο πολλοί ώστε θα είναι επικίνδυνοι και για τους Έλληνες και για τους Βαρβάρους. Αυτό το σημείο δεν το έχουμε προσέξει και δεν βλέπουμε πόσο έχει μεγαλώσει αυτή η κοινή σε όλους μάστιγα που απειλεί τους πάντες. Επομένως, χαρακτηριστικό αυτού του ανθρώπου γεμάτου μεγαλοφροσύνη είναι να χρησιμοποιήσει τους ανθρώπους αυτούς εναντίον των βαρβάρων και καταλαμβάνοντας τη μεγάλη αυτή εδαφική έκταση που προαναφέραμε, να απαλλάξει τους περιπλανώμενους σε ξένους από τα  κακά που οι ίδιοι και προξενούν και στους άλλους να τους εγκαταστήσει και αφού τους εγκαταστήσει σε πόλεις που θα αποτελέσουν τα σύνορα της Ελλάδας και προπύργιο για την ασφάλεια όλων μας. Αν ενεργήσεις ακολουθώντας την μέθοδο τούτη, όχι μόνο θα τους κάνεις ευτυχισμένους, αλλά και θα χαρίσεις σε όλους το αίσθημα ασφάλειας. Κι αν δεν το πετύχεις όμως, αυτά τα  αποτελέσματα θα κατορθώσεις να απελευθερώσεις εύκολα τις (ελληνικές) πόλεις   στη Μικρά Ασία».

Το εδάφιο αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει μία σύνοψη των τοποθετήσεών επί εξωτερικής πολιτικής, των πολιτειολογικών και εθνικών του πεποιθήσεων. Εδώ λοιπόν καθίσταται ορατή η αλυτρωτική επιδίωξη του Ισοκράτους. Για πολλοστή φορά επιθυμεί την απελευθέρωση των ελληνικών ομοεθνών πόλεων της Μικράς Ασίας έναντι της υποφερτής Περσίας και την, ει δυνατόν, κατάκτηση της Αχεμαινιδικής Αυτοκρατορίας. Προτρέπει πάλι να θεμελιώσει νέες Ελληνικές πόλεις, προς εκτεταμένη πύκνωση του Ελληνικού στοιχείου εν Μικρασία και την (ει δυνατόν εκείνος κατακτήσει) Περσική επικράτεια. Με την ολοκληρωτική εξουδετέρωση του αιωνίου εχθρού και με νέες πόλεις θεμελιωμένες, θα πραγματοποιηθεί η αποπεράτωση προς επιβολή της ασφαλείας και θα επιτευχθεί αλλαγή της ισχυούσης ισταμένης καταστάσεως. Όσο περί της πυκνώσεως της Μικράς Ασίας και της Περσικής επικράτειας, ο Ισοκράτης συμβουλεύσει τον Φίλιππο να χρησιμοποιήσει περιπλανώμενους ελληνικούς πληθυσμούς οι οποίοι εγκατέλειψαν τις πόλεις τους εξαιτίας υπερπληθυσμού και η χωροταξία της εκάστοτε πόλεως δεν ενδεικνυόταν πλέον για περεταίρω κατοίκηση. Συν τοις άλλοις, πολλοί περιπλανώμενοι Έλληνες ήταν πολιτικοί διωκόμενοι από τα Ελληνικά κρατίδια εξαιτίας της φίλα προσκείμενης στάσης τους προς την Μακεδονία, ένας σαφώς άλλος λόγος που ο Φίλιππος, χρειάζεται τους πληθυσμούς αυτούς. Τέτοιοι πληθυσμοί θα συμπεριληφθούν στον στρατό του Φιλίππου και του υιού του Αλεξάνδρου αργότερα. Ο τελευταίος μάλιστα, θα μετοικήσει πληθυσμούς ελλήνων επιστρατευμένων αλλά και μισθοφόρων, ενώ θα απελευθερώσει 20.000 φιλομακεδόνες εκτοπισθέντες[3][4].

Πράγματι, ο Αλέξανδρος περάτωσε τα του πατρός του, Φιλίππου, θεμελιώνοντας πάμπολλες πόλεις οι οποίες έφεραν το όνομά του πρώτου και έσπειρε όχι μόνο Έλληνες, αλλά και τον Ελληνισμό ολόκληρο στην τότε υφήλιο. Ομολογουμένως η πράξη, το έργο του Αλεξάνδρου, όπως δηλοί το απόσπασμα, δεν είναι παρά η απόρροια, μερικώς τουλάχιστον, της σκέψεως του Ισοκράτους.

Όλα αυτά, καταδεικνύουν, ότι ο Ισοκράτης ήταν ο πρώτος εθνικιστής της ανθρωπότητος. Αντιλαμβάνεται τα πράγματα εθνικά και επιθυμεί πολιτική καθορισθείσα υπό Ελληνικής εθνικής συνιστώσης. Το μόνο που υπολείπεται στην κοσμοθεωρία του Ισοκράτους είναι αυτή της αυτοέκφρασης του έθνους μέσω ενός κράτους με όλο το Ελληνικό έθνος ενιαίο και ενωμένο όπως. Η πανελλήνια συμμαχία η οποία όπως και σε άλλες ομοίαζε με ομοσπονδία ή συνομοσπονδία δείχνει την εγγύτητα του όλου αυτού εγχειρήματος με τα της πρόσφατης ιστορίας δεδομένα, δηλονότι του έθνους κράτους του διαφωτισμού. Σε καμία περίπτωση ο Ισοκράτης μολονότι φρονούσε  την κατάκτηση  της Περσικής αυτοκρατορίας και την χρήση των εδαφών της ως ζωτικό χώρο, δεν φρονούσε στην φυσική εξόντωση ή την γενοκτονία των αλλοεθνών κατοίκων αυτής.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων αποδεικνύεται ρητορική του Ισοκράτους ως (πρώτο)εθνικιστική. Εξίσου πηγαίο με την έκφραση του ρήτορος, αποτελέσασα ως προπομπό της γαλλικής διαφωτιστικής σκέψης είναι τα λελεγμένα περί έθνους κράτους. Όσο για την εθνική συνείδηση, τούτη ενυπάρχει φυσικώς από αρχαιοτάτων χρόνων στα έθνη μη αποτελούσα πρωτοτυπία των Γάλλων και των δυτικοευρωπαίων εν γένει.

 

---

[1]  Περισσότερα για την Εκστρατεία του Φιλίππου Β΄: Διόδωρος Σικελιώτης,  Βιβλιοθήκης Ιστορικῆς, Βίβλος ἐκκαιδεκάτη, από: Διόδωρος Σικελιώτης, Άπαντα12, εκδ. Κάκτος, Αθήνα, 1994. Στο δέκατο έκτο βιβλίο, περιλαμβάνονται η πολιτική ζωή και οι εκστρατείες του Φιλίππου.

[2]  Ισοκράτης, Φίλιππος, 121 από: Ισοκράτης, Άπαντα τ. 4, εκδ. Κάκτος, Αθήνα,1992.

[3]  Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκης Ιστορικής, Βίβλος Ἐπτακαιδεκάτη, Αθήνα, 1994,  17.83.2.

[4] Για περισσότερα επί του θέματος: F. Miller «The Practical and Economic Background to the Greek Mercenary Explosion».Greece & Rome, Vol. 31, No. 2 (Oct., 1984), pp. 153-160.