Πως ανέβηκε στον θρόνο ο στρατηλάτης του Βυζαντίου Νικηφόρος Β Φωκάς;

Ευστράτιος Βάθης

Το παρών άρθρο , έχει ως σκοπό να ερευνήσει και να καταδείξει δύο σημαντικές προσωπικότητες της μεσαιωνικής Ελληνικής Ιστορίας. Αυτοί ,  στα μέσα του δεκάτου αιώνος ξεχώρισαν σε πολιτικό και κυρίως σε στρατιωτικό επίπεδο. Πρόκειται για τον Νικηφόρο ΄Β Φωκά και τoν Ιωάννη Τσιμισκή , οι οποίοι έζησαν σε μία εποχή ανακατατάξεων , πολιτικών και διπλωματικών. Με τις Ικανότητές τους , η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εκτίναξε τα εδάφη της , νικώντας τους γειτονικούς εχθρούς στα πεδία των μαχών. Πρόκειται για μία εποποιία , η όποια επανέφερε την Ρωμανία ξανά στην ακμή της.

Οι προσωπικότητες της Πολιτείας των Ρωμαίων της Ελληνικής Ανατολής ,  αγνοούνται ενώ ο εκάστοτε ιστοριοδίφης ή ο απλός μελετητής παρέχει πενιχρή γνώση σχετικά με των βίο εξεχουσών προσωπικοτήτων της εποχής αυτής. Ο συγγραφέας λοιπόν της παρούσης έρευνας , μέσα από λεπτομερή ανάλυση και ενδελεχή  εξιστόρηση θα αναγάγει πολλές πληροφορείς,  καθώς και τις  πτυχές της προσωπικότητάς τους. 

Ας σημειωθεί εδώ, πως θα αναφέρεται περιστασιακά η λέξη «Ρωμαίος», καθώς οι Ιστοριογράφοι της εποχής εκείνης χρησιμοποιούν την ονομασία αυτή ως  τίτλο  τιμής , όπως την χρησιμοποιεί  η στην πολιτική εξουσία του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους. Εκτός από την Βιβλιογραφία χρησιμοποιούνται πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές για την περισυλλογή πολύτιμων πληροφοριών.

Τα πρώτα χρόνια και η άνοδος

Ο Νικηφόρος Φωκάς, όταν στεφόταν Αυτοκράτορας ήταν κατά τον Χρονικογράφο του Λέοντα τον Διάκονο, στα πενήντα του χρόνια ,το 963. Με βάση αυτά , γεννήθηκε γύρω στο 912 στην Καππαδοκία, τόπος προέλευσης της οικογένειάς του, όπου είχε και το σπίτι του [i]. Ο πατέρας του ήταν ο Βάρδας Φωκάς, ενώ το όνομα της μητρός του είναι άγνωστο καταγόμενη από τον οίκο των Μαλεϊνών, οι οποίοι έλκουν την καταγωγή τους από την Βιθυνία ή από την σημερινή Άγκυρα. Ο παππούς του , ήταν και αυτός στρατιωτικός συνονόματος και συνεπίθετός του , ενώ ο προπάππους λεγόταν Φωκάς , ο Γενάρχης του οίκου των Φωκάδων της Καππαδοκίας. 

«Ἀποστέλλεται δὲ ἀντ' αὐτοῦ Νικηφόρος ὁ κατὰ τὸν Φωκᾶν προσαγορευόμενος, ἀνὴρ γενναῖός τε καὶ δραστήριος.» [ii]. 

      

Από πολύ μικρός εκπαιδευόταν στρατιωτικά από τον πατέρα του. Τον χαρακτήρα του θα τον σκιαγραφούσαμε ως λιτό και σκληροτράχηλο , αυστηρό και υπομονετικό , μετριοπαθή και ταπεινόφρονα, εγκρατή και λιτοδίαιτο , με τον εχθρικά διακείμενο στον Νικηφόρο ,  Λιουτπράνδο της Κρεμόνας , να  περιγράφει με περιπαικτικό ύφος , τον τρόπο της δίαιτας του. «…τρώει σκόρδο κρεμμύδια και πράσα …». [iii] Ζούσε μοναστηριακή ζωή , ενώ κάτω από τα ρούχα του φορούσε τρίχινο ράσο , γιατί ήθελε να γίνει Μοναχός [iv]. Αποκορύφωμα της σπαρτιάτικης ζωής του , ήταν πως κοιμότανε στο πάτωμα , ακόμα και χειμώνα[v]. Όταν Βασίλευε ακόμη ο Κωνσταντίνος ΄Ζ ο Πορφυρογέννητος, τιμήθηκε λόγω της αξίας του με προαγωγές και αξιώματα στρατιωτικού βαθμού.

Ο Σαρακηνομάχος

Κάπως έτσι , τον προήγαγε και ο γιος του , ο Αυτοκράτορας Ρωμανός με το αξίωμα του δομέστικου των σχολών της Ανατολής. Αποστολή του , ήταν η απελευθέρωση της Κρήτης που βρισκόταν υπό την κατοχή των Σαρακηνών , των Αράβων πειρατών, οι οποίοι λεηλατούσαν κάθε παραλία των Γραικών. Συγκεντρώθηκαν , δυο χιλιάδες τριήρεις, τους λεγομένους δρόμωνες , πενήντα χιλιάδες άνδρες από τα θέματα της Μακεδονίας της Θράκης και μερικοί σκλαβηνοί. Ο Ρωμαϊκός Στρατός απεχώρησε για την Κρήτη στα μέσα Ιουλίου του 960. Όταν φτάνουν στην κρητική ακτή της πόλεως του Χάνδακος , ο Νικηφόρος έκανε απόβαση με το εξής τέχνασμα. Μοίρασε τις  σκάλες σε όλα τα πλοία, τα άπλωσε στην ακτή και αποβιβάστηκαν όλοι οι στρατιώτες στην παραλία ιππικό και πεζικό (πιθανότατα οι σκάλες να ήταν ορθογώνιες παραλληλεπίπεδες).

Ύστερα τριχοτόμησε τον στρατό , τους συνάσπισε σε φάλαγγα και ξεκινά μάχη για την επικράτηση ακτή. Οι Σαρακηνοί προσπαθούσαν να τους αποκρούσουν , με μαζική ρίψη βελών. Οι Ρωμαίοι ωστόσο , τους απώθησαν και οι Άραβες υποχώρησαν «ἀλλὰ τὰ νῶτα στρέψαντες καὶ τὴν φάλαγγα διαλύσαντες, ὡς εἶχον δρόμων, πρὸς τὸ σφῶν ἀπῄεσαν ἔρυμα. οἱ δὲ Ρωμαῖοι ἐφεπόμενοι, ἀμύθητον τούτων φόνον εἰργάσαντο.»[vi], με αποτέλεσμα να προκληθεί απερίγραπτη σφαγή . Ο Θεματάρχης  της Θράκης , Νικηφόρος ο Παστιλάς, ο οποίος ξεχώρισε στην μάχη, ανέλαβε από τον Δομέστικο την αποστολή να κάνει επιδρομές και να απασχολεί τους εχθρούς, ώστε να εμποδίσει τις ενισχύσεις των Αράβων , με καταδρομικές επιχειρήσεις . Όσον αφορά τα πλοία , έδωσε την εντολή να περιπολούν όλο το αιγαίο και όποιο εχθρικό πλοίο δουν να γίνει παρανάλωμα του υγρού πυρός. Στην συνέχεια , περικύκλωσε τον Χάνδακα και απέκλεισε όλο το νησί. Ωστόσο λίγο πιο νότια από τον Χάνδακα ο Παστιλάς έπεσε σε ενέδρα γιατί εκείνος και οι άνδρες του έτρωγαν, έπιναν και γιόρταζαν επαναπαυόμενοι από τις νίκες , και τις απολαύσεις τους. Ο Παστιλάς έπεσε νεκρός. Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν Βαλλίστρες, ελέπολεις[vii] και καταπέλτες.

Ο Νικηφόρος δεν κάθισε αμέριμνος . Πήρε το ιππικό του και εισέβαλε στον λόφο που ήταν το στρατόπεδο των Αράβων. Έγινε εισβολή την νύκτα και οι Βυζαντινοί κατέσφαξαν σαράντα χιλιάδες Άραβες , ως αντίποινα , όταν εκείνοι επιστράτευαν και άλλους στρατιώτες [viii]. Τα κεφάλια τους κόπηκαν και τα πέταξαν με καταπέλτες προς τα τείχη της πόλεως . Στις επιθέσεις που διεξήχθησαν σφυροκοπά ο πολιορκητικός κριός που τώρα βρίσκεται στην πύλη και φθείρεται το μπροστινό του μέρος κτυπώντας τις εχθρικές θύρες . Τον χειμώνα απέκλεισε την πόλη σκληρότερα , περικυκλώνοντάς την , ώστε να υποκύψει από την πείνα. 

Τότε στάλθηκαν καταδρομείς , ώστε να καταστρέψουν τον σκελετό του τείχους , πλησίον της πύλης που είχε πλάτος όσο δύο άμαξες. Όταν το έκαναν , κάηκε εκείνο το μέρος ,  το τείχος κατακρημνίσθηκε και η πόλη αλώθηκε στις επτά Μαρτίου του 961. Ο Νικηφόρος απέτρεψε την παρ’ ολίγον σφαγή και λεηλασία της πόλεως. Παράλληλα ο αδελφός του Δομέστικου , Λέων Φωκάς , αντιμετώπισε τις στρατιές του Άραβα εμίρη του Χαλεπίου "Σαιφ αλ Νταουλά" στην μάχη της κλεισούρας το στις 8 Νοεμβρίου 962. Παρότρυνε τους στρατιώτες να τοποθετούνται στις όχθες των στενών οδών , ώστε να μη τους αντιλαμβάνονται .Με αυτόν τον τρόπο, οι Άραβες συντρίφτηκαν.

Μετά από αυτήν την επιτυχία και του ενός και του άλλου, ο πρώτος ανακλήθηκε αμέσως κατόπιν εντολής Ρωμανού. Οι απώλειες ήταν βαριές για τους ηττημένους. Πολλοί ήταν και οι αιχμάλωτοι. Μερικοί από αυτούς , ήταν ο Εμίρης της Κρήτης Κουρούπης και ο δεύτερος στην ιεραρχία Ανεμάς. Το εμιράτο καταλύθηκε , και η Κρήτη απελευθερώθηκε. Στάλθηκαν τότε μετανάστες από Έλληνες, Αρμένιους και λίγους Σκλαβηνούς ώστε να πυκνώσει ο πληθυσμός της νήσου. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι Ιεραπόστολοι λόγου χάριν τον Όσιο Νίκωνα τον Μετανοείτε , αποσκοπώντας , να εκχριστιανίσουν τις Μουσουλμανικές μειονότητες.[ix]

Στα όρη της Κιλικίας 

Ο Σαϊφ αλ Νταουλά εισβάλλει ξανά σε Ρωμαϊκό έδαφος. Ο Νικηφόρος, στέλνεται και πάλι να αντιμετωπίσει τους Άραβες στην περιοχή της Κιλικίας. Εκπόρθησε πάνω από εξήντα φρούρια και έφτασε μέχρι την Βέροια , την οποία και κατέλαβε , το Χαλέπι, , το Δαρούχ, την Ανάβαρζο και την Ραβάν. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για την Συροπαλαιστίνη , την Μεσοποταμία και την Μέση Ανατολή. Στο έργο " Περί πολέμου παραδρομής " , αναφέρει με ποιον τρόπο απέκρουσε επίθεση από τα Άδανα, προτείνοντάς εκείνη την τακτική , ως παράδειγμα για τις τακτικές κατά την εισβολή του Ρωμαϊκού Στρατού σε ξένη χώρα. 

«Ο  επικεφαλής των στρατευμάτων , που τότε ήταν ο Νικηφόρος ο επιλεγόμενος Φωκάς , εισέβαλε στην περιοχή των Αδάνων που λέγεται του Μαριανού και συγκέντρωσε μεγάλη λεία . Οι άνδρες των Αδάνων Εξήλθαν για να τον  αντιμετωπίσουν και παρατάχθηκαν δύο μίλια από τα τείχη της πόλης τους . Μόλις ξεκίνησαν την εμπλοκή, οι γιοι του Ισμαήλ , έστρεψαν τα νώτα τους και ευθύς έτρεξαν  προς  την πόλη τους διασκορπισμένοι , ενώ ο ηγέτης των Ρωμαϊκών στρατευμάτων τ έσφαξε με το μαχαίρι ή οδήγησε στην δουλεία όσους Ισμαηλίτες βρήκε να μην καταφέρουν  να διαπεράσουν τις πύλες. Μετά στρατοπαίδευσε μέσα στην πόλη, έκοψε τα αμπέλια, τα δέντρα και όλα τα καρποφόρα και ισοπέδωσε τα λαμπρά και στολισμένα προάστια. Την επόμενη ημέρα οι , άνδρες έκαναν επιδρομή μέχρι την θάλασσα , και πήραν πολλούς αιχμάλωτους και πάμπολλα ζωντανά. Οδοιπόρησαν καθ’ όλη την ημέρα και στρατοπαίδευσαν στον ποταμό Κύδνο, που εκεί ονομάζεται Ιέραξ στην είσοδο της γέφυρας εκεί που οδηγεί η οδός προς Άδανα. Την επόμενη ημέρα αναχώρησε από εκεί και πορεύτηκε προς την χώρα του. Όταν οι αντίπαλοι, που είχαν περικυκλώσει την Μισθεία, πληροφορήθηκαν την επίθεση των Ρωμαίων εναντίον της χώρας και επέστρεψαν να την υπερασπισθούν. Ωστόσο δεν κατάφεραν τίποτε και απέτυχαν και στις δύο περιοχές. Ο ηγέτης των ρωμαϊκών στρατευμάτων, μαζί με μεγάλη λεία επέστρεψε στην περιοχή του.» [i]

Αργότερα Πολιόρκησε και κατέλαβε το Χαλέπι και Ανάγκασε τον τοπικό Εμίρη Σαιφ Αλ Νταουλά, να πληρώνει φόρο.[ii] Ο Νικηφόρος γύρισε στην Κωνσταντινούπολη, παρουσιάστηκε στον Ιππόδρομο και το πλήθος  πανηγύρισε και τον υποδέχθηκε ως θριαμβευτή.

Αυτοκράτορας

Ο Αυτοκράτορας Ρωμανός πεθαίνει αιφνιδίως το 962 σε ηλικία είκοσι τεσσάρων ετών . Αίτια θανάτου κατά τους χρονογράφους , ήταν είτε από φθορά, εξαιτίας των σαρκικών παθών, είτε από δηλητηρίαση που έκανε η γυναίκα του Θεοφανώ. Πολλοί από τους αξιωματούχους, υποπτεύονται τον Νικηφόρο ότι θα αποστατήσει με τον αντιτιθέμενο σε αυτόν, Ιωσήφ Βρίγγα , να πρωτοστατεί εναντίον του .

Ο Ιωσήφ Βρίγγας αντιπαθούσε τον Νικηφόρο και τον υποψιαζόταν. Μετά τον θάνατο του Ρωμανού, η Αυτοκράτειρα Θεοφανώ [iii], έμεινε με τα δύο της παιδιά Βασίλειο και Κωνσταντίνο , που ήταν ακόμη νήπια . Ο Νικηφόρος πήγε στον Πατριάρχη Πολύευκτο και του είπε πως θα σέβεται τους δύο μικρούς αυτοκράτορες Βασίλειο και Κωνσταντίνο, γιους του Ρωμανού. Πραγματοποιήθηκε συνέδριο της συγκλήτου και των αξιωματούχων και με ψήφισμα διατηρήθηκε το αξίωμα του Νικηφόρου, ως δομέστικου της ανατολής  , ενώ παράλληλα , αποφασίστηκε να του παραχωρηθεί και η πολιτική εποπτεία των Ανατολικών κτήσεων της Ρωμανίας. Όλη η σύγκλητος οι αξιωματούχοι και οι στρατιωτικοί θα αποφασίζουν για την αυτοκρατορία. Ο Ιωσήφ ο Βρίγγας , όμως ήθελε να τον εξοντώσει. Για αυτό ο Νικηφόρος του υποσχέθηκε τάχα ότι θα γίνει μοναχός λίαν συντόμως . Εκείνος τότε , έπεσε στα πόδια του Νικηφόρου ,  του είπε ότι δεν θα πιστεύει τις φήμες εναντίον του και συγχωρέθηκε.

Συνεχίζεται

---

[i]  Αυτοκράτωρ Νικηφόρος Φωκάς , Περί Παραδρομής Πολέμου , ΄κ

[ii] Λέων Οστρογκόρσκι , Η Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους  και Α.Α. Βασίλιεφ η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

[iii] Η Αυτοκράτειρα Θεοφανώ η οποία ήταν σχεδόν πάνω από είκοσι χρονών , ήταν κόρη Ταβερνιάρη Κρατερού στην Κωνσταντινούπολη , με καταγωγή από την Λακωνία .λέων Ιστ 3  , Σκυλίτζης , Ρωμανός ο Νέος 

---

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[i] Ιωάννης Ζωναράς , επιτομή Ιστοριών 16,23

[ii] Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψη Ιστοριών Βας.38

[iii] Ο Ατταλειάτης μας γράφει ότι οι Φωκάδες κατάγονται από τον οίκο των Φαβίων της Ρώμης . Κάτι τέτοιο όμως δεν διασταυρώνεται από τις άλλες πηγές

[iv] Ζωναράς Επιτομή . 16 , 23 και Σκυλίτζης Σύνοψη Βας.και Κων,3

[v]  Λέων Ιστορία 6,7 , Ζωναράς Επιτομή 16,28 Σκυλίτζης Νικηφόρος , 2.22

[vi]  Λέων Ιστορία 1.2 1.3 και 1.4 

[vii]  Ελέπολη ονομάζουμε την πολιορκητική μηχανή με μορφή ενός πρόχειρα κατασκευασμένου πύργου .  Εκείνο Συμπεριλαμβάνει όπλα , ανθρώπινο δυναμικό, στρατιώτες ,όπλα πολιορκητικού χαρακτήρα , πχ Βαλλίστρες . Σκοπός του είναι η μετακίνηση των πολιορκητών  , επάνω στο τείχος των  πολιορκημένων .

[viii]  Λέων 1.5 έως 1.7

[ix] Η σκληρή στάση απέναντι στους Άραβες οφείλεται στο γεγονός ότι Λεηλατούσαν με βίαιες επιδρομές όλο το αιγαίο Λέων Ιστ . 1.3 , Ζωναράς 16.22,Σκυλίτζης , Ρωμανός ο Νέος