Ζία-Ουλ-Χακ: Ο άνθρωπος πίσω απ' το πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν

Σωτήρης Σουχλέρης

Ο Ζία-Ουλ-Χακ υπήρξε δικτάτορας του Πακιστάν, κυβερνώντας αυταρχικά από το 1977 μέχρι το 1988, όταν και σκοτώθηκε σε αεροπορικό "δυστύχημα". Παρότι στον υπόλοιπο κόσμο η φήμη του είναι συνδεδεμένη, με ένα στυγνό απολυταρχικό καθεστώς, στην μνήμη των κατοίκων του Πακιστάν παραμένει ως "Σωτήρας". Και εν μέρη έχουν απόλυτο δίκιο.

Η ταραγμένη δεκαετία του '70

Το 1971 η ένωση Αούμι κηρύττει μονομερώς ανεξαρτησία. Η σημαία του Μπαγκλαντές κυματίζει για πρώτη φορά τις 23 Μαρτίου 1971 και ηγέτης αναλαμβάνει ο πολιτικός Σεΐχ Μουτζιμπούρ Ραχμάν. Στις 26 Μαρτίου 1971, η στρατιωτική χούντα του Πακιστάν ξεκίνησε στρατιωτική επιχείρηση στο ανατολικό Πακιστάν και κρατούσε τον εκλεγμένο πρωθυπουργό υπό στρατιωτική παρακολούθηση. Ο πακιστανικός στρατός, με τη βοήθεια άλλων οργανώσεων, προχώρησε σε σφαγή Βεγγαλέζων, ένα γεγονός που έγινε γνωστό ως γενοκτονία του Μπαγκλαντές. Από τον πόλεμο 10.000.000 άνθρωποι μεταναστεύουν στην Ινδία.

Τότε πρόεδρος ανέλαβε ο Ζουφλιγκάρ Αλί Μπούτο που σε μια προσπάθεια να τερματίσει τον πόλεμο, στον οποίο πλέον είχε εμπλακεί και η Ινδία, κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο πόλεμος τερματίσθηκε με τη συμφωνία της Σίμλα το 1972. Το Πακιστάν είχε βγει βαριά λαβωμένο από την κρίση αυτή. Η οικονομία είχε αρχίσει να πέφτει, ο πληθωρισμός κάλπαζε και η μαζί με αυτά υπόβοσκε και πολιτική κρίση. 

Στην εξωτερική πολιτική, ο Μπούτο έριξε λάδι στην φωτιά, αφού ανέπτυξε τις σχέσεις με την ΕΣΣΔ, την Κίνα, τη Σαουδική Αραβία, ενώ αναγνώρισε το Μπαγκλαντές μετά και την συμφωνία της Σίμλα το 1974. Ο Μπούτο προσπάθησε να επιλύσει προβλήματα στην επαρχία του Βελουχιστάν αλλά οι ενέργειές του οδήγησαν σε συγκρούσεις και προκάλεσαν νέο εμφύλιο πόλεμο με πολλές απώλειες.

Παρόλα αυτά, αλλά και τις επικρίσεις που δέχθηκε ο Μπούτο από τους πολιτικούς του αντιπάλους, το κόμμα του, PPP, κέρδισε με άνεση τις εκλογές του 1977. Ωστόσο, το αποτέλεσμα αμφισβητήθηκε έντονα και πιθανός να ήταν προϊόν νοθείας, με συνέπεια να ξεσπάσουν εκτεταμένες ταραχές, Ο κίνδυνος πλήρους διάλυσης της χώρας ήταν εμφανείς και τότε παρενέβη ο στρατός, με μπροστάρη των στρατηγό Μοχάμαντ Ζία Ουλ Χακ.

                 

Ο Στρατηγός Ζία διακρίθηκε στον πόλεμο με την Ινδία το 1965 και ως εκπαιδευτής των στρατευμάτων της Ιορδανίας το 1970, με αποτέλεσμα να διοριστεί επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων του Πακιστάν από τον Μπούτο το 1976, παρακάμπτοντας άλλους αξιωματικούς. Την κίνηση αυτή ο Μπούτο την μετάνιωσε, όταν τα ξημερώματα της 5ης Ιουλίου του 1977 συνελήφθει.  

Ανακήρυξη δικτατορίας με σπασμένη φωνή

Ο Ζία σχεδίασε προσεκτικά το πραξικόπημα, καθώς ήξερε ότι ο Μπούτο διέθετε δίαυλο παρακολουθήσεων στις Ένοπλες Δυνάμεις του Πακιστάν και πολλοί αξιωματικοί, συμπεριλαμβανομένου του Αρχηγού του ΓΕΑ, Στρατάρχη Ζουλφικάρ Αλί Χαν και του Υποστράτηγου Τατζαμούλ Χουσεΐν Μαλίκ της 23ης Ορεινής Μεραρχίας, ήταν με το μέρος του. Ο υποστράτηγος Naseerullah Babar, ΓΔ της Γενικής Διεύθυνσης Στρατιωτικών Πληροφοριών (DGMI) και ο αντιναύαρχος Syed Mohammad Ahsan, ήταν και αυτοί πιστοί στον Μπούτο.

Την ίδια μέρα, ο Αρχηγός του ΓΕΝ Ναύαρχος Μοχάμεντ Σαρίφ ανακοίνωσε την υποστήριξή του ναυτικού προς τον Ζία και την νέα στρατιωτική του κυβέρνηση. Όμως, ο Αρχηγός του Επιτελείου Αεροπορίας Στρατηγός Zulfikar Ali Khan δήλωσε αντίθετος, ενώ ο Πρόεδρος της Επιτροπής Μικτών Επιτελείων Στρατηγός Muhammad Shariff παρέμενε ουδέτερος, εκφράζοντας σιωπηλά την υποστήριξή του στον πρωθυπουργό Μπούτο. 

Το πρωί ο Ζία ανακοίνωσε την κήρυξη στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια και το διάγγελμά του μεταδόθηκε από την τηλεόραση σε όλο το Πακιστάν. Όμως ακούγοντας κανείς τον στρατηγό να μιλά, καταλαβαίνει το άγχος και την ανησυχία που τον διακατείχε εκείνη την στιγμή. Η νέα κυβέρνηση δεν κατάργησε το προηγούμενο σύνταγμα και ο Ζία ανέλαβε πρωθυπουργός.

                             

Μετά από σύσταση του Ζία, ο Πρόεδρος Φαζάλ Ιλάχι διόρισε τον ναύαρχο Mohammad Shariff ως Πρόεδρο του Μικτού Επιτελείου, καθιστώντας τον, τον υψηλότερο αξιωματικό και τον κύριο στρατιωτικό σύμβουλο που υπερέβαινε όλες τις υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των Αρχηγών του ΓΕΣ. Το 1978, ο Zia. πίεσε τον Πρόεδρο να διορίσει τον στρατηγό Anwar Shamim ως Αρχηγό του ΓΕΑ και τον ναύαρχο Karamat Rahman Niazi ως Αρχηγό του ΓΕΝ. 

Το 1979, οι Αρχηγοί Στρατού, Πολεμικού Ναυτικού και Πολεμικής Αεροπορίας, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου του Μικτού Επιτελείου Επιτελείου, επικύρωσαν το πραξικόπημα ως συνταγματικό και νόμιμο υπό τις κατεστραμμένες από τον πόλεμο συνθήκες, δεσμεύοντας την υποστήριξή τους και στον Ζία, που πλέον είχε αναλάβει την Προεδρεία της Δημοκρατίας. Ο Πρώην πρωθυπουργός Μπούτο εκτελέστηκε το 1979.

Ο Ζία και η στρατιωτική του κυβέρνηση παρουσίασαν το πραξικόπημα ως «αυθόρμητη απάντηση σε μια δύσκολη κατάσταση», αλλά αργότερα οι δηλώσεις του ήταν μια πλήρης αντίφαση. Αμέσως μετά το πραξικόπημα, ο Ζία είπε στον Βρετανό δημοσιογράφο Έντουαρντ Μπερ του Newsweek:

"Εγώ είμαι ο άνθρωπος που πήρε αυτή την απόφαση και ενήργησα στις 17:00 στις 4 Ιουλίου, αφού άκουσα τη δήλωση τύπου που έδειχνε ότι οι συνομιλίες μεταξύ του κ. Μπούτο και της αντιπολίτευσης είχαν διακοπεί. Αν είχε επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ τους, σίγουρα δεν θα είχα κάνει ποτέ αυτό που έκανα".

Αφγανιστάν 

 

Μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο Ζία βγήκε ξανά στην εθνική τηλεόραση, PTV, υποσχόμενος να πραγματοποιήσει νέες και ουδέτερες κοινοβουλευτικές εκλογές εντός των επόμενων 90 ημερών:

"Ο μοναδικός μου στόχος είναι να οργανώσω ελεύθερες και δίκαιες εκλογές που θα διεξαχθούν τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους. Αμέσως μετά τις κάλπες, η εξουσία θα μεταβιβαστεί στους εκλεγμένους εκπροσώπους του λαού. Δίνω την επίσημη διαβεβαίωση ότι δεν θα παρεκκλίνω από αυτό το χρονοδιάγραμμα.".

Βέβαια την υπόσχεση αυτή την ξέχασε γρήγορα και συνέχισε να κυβερνά ως δικτάτορας. Οι ΗΠΑ αναγνώρισαν αμέσως το νέο καθεστώς και συνεργάστηκαν στενά μαζί του. Ο λόγος ήταν η κρίση στα εσωτερικά του Αφγανιστάν, ιδιαίτερα μετά και την εισβολή των Σοβιετικών το 1979. Ο κίνδυνος η ΕΣΣΔ να καταλάβει και το Πακιστάν, αποκτώντας έτσι πρόσβαση στον Ινδικό ωκεανό, οδήγησε τον Τζίμι Κάρτερ να στείλει οπλισμό στον Ζία. 

Ο κύριος εισαγωγέας όπλων και τεχνογνωσίας, όμως, δεν υπήρξαν οι ΗΠΑ αλλά η Κίνα που επίσης φοβόταν την εξάπλωση της ΕΣΣΔ στην περιοχή. Αεροπλάνα MIG-19, άρματα μάχης Type-59/69/85, ΤΟΜΠ, πυροβόλα όπλα και σύμβουλοι έφταναν σωρηδόν στο Πακιστάν, κάτι που ο Ζία ανταπέδωσε αναθέτοντας σε κινέζους εργολάβους δημόσια έργα αξίας δισεκατομμυρίων ρουπιών.

                              

Ταυτόχρονα ενεπλάκη, εμμέσως, στο Αφγανιστάν, επιτρέποντας στους αντάρτες Μουτζαχεντίν να πηγαινοέρχονται ανενόχλητοι στα σύνορα και να αποθηκεύουν πολεμοφόδια κρυφά, μέσα σε σπηλιές στα βουνά της χώρας. 

Τον Νοέμβριο του 1982, ο Ζία ταξίδεψε στη Μόσχα για να παραστεί στην κηδεία του Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Αντρέι Γκρομίκο και ο νέος Γενικός Γραμματέας Γιούρι Αντρόποφ συναντήθηκαν μαζί του. Ο Αντρόποφ εξέφρασε την αγανάκτησή του για την υποστήριξη του Πακιστάν στην αφγανική αντίσταση ενάντια στη Σοβιετική Ένωση και το δορυφορικό κράτος της, το Σοσιαλιστικό Αφγανιστάν. 

                               

Ο Ζία έπιασε το χέρι του και τον διαβεβαίωσε: «Γενικέ γραμματέα πιστέψτε με, το Πακιστάν δεν θέλει τίποτα άλλο, πέρα από παρά πολύ καλές σχέσεις με τη Σοβιετική Ένωση». Σύμφωνα με τον Αντρέι Γκρομίκο, η ειλικρίνεια του Ζία τους έπεισε, αλλά οι πράξεις του δεν ανταποκρίθηκαν στα λόγια του.

Πυρηνικό πρόγραμμα

Το Πακιστάν άρχισε να αναπτύσσει ένα πρόγραμμα για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας ήδη από τη δεκαετία του 1950, ωστόσο η δεκαετία του 1970 ήταν πολιτικώς κρίσιμη για την ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων. Η ήττα στον πόλεμο του Ανατολικού Πακιστάν (σήμερα Μπαγκλαντές) εναντίον της Ινδίας συνέβαλε στη λήψη, μόλις μετά από ένα μήνα, της πολιτικής απόφασης για την έναρξη ενός μυστικού προγράμματος κατασκευής πυρηνικών όπλων, ενώ το 1974 – σε απάντηση της πυρηνικής δοκιμής της Ινδίας – το Πακιστάν επιτάχυνε το πρόγραμμα.

Όταν ανέλαβε τα ηνία της χώρας, ο Ζία βρήκε το πρόγραμμα να έχει μπει στις ράγες αλλά να μην τηρεί τα χρονοδιαγράμματα. Οι ΗΠΑ είναι το κράτος με το οποίο το Πακιστάν συνεργάστηκε για τη χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, στο πλαίσιο του Atoms for Peace. Όμως, λόγο της Ινδίας, το Πακιστάν άρχισε να αναπτύσσει μυστικά το πρόγραμμα πυρηνικών όπλων και τότε οι ΗΠΑ προέβαλαν ενστάσεις, παύοντας, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, και ξανά στα μέσα της δεκαετίας του 1980, την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια προς το Πακιστάν. 

Μετά την ήττα του σοβιετικού στρατού στον Αφγανιστάν, η Αμερική ήθελε να ελέγξει τα πυρομαχικά και τους πυραύλους που προμήθευαν στο Πακιστάν για τους Μουτζαχεντίν, τα περισσότερα από τα οποία είχαν αποθηκευτεί από το Πακιστάν για μελλοντικούς στόχους εναντίον της Ινδίας ή άλλων εχθρών. Έτσι ο Ζία συνέχισε το πρόγραμμα στα κρυφά. Οι κυρώσεις, όμως, που επιβλήθηκαν δεν έπληξαν ιδιαιτέρως τον Ζία, ο οποίος επέμεινε στην συνέχιση της ανάπτυξης του προγράμματός και στη συνεργασία με την Κίνα. Τελικά η χώρα απέκτησε πυρηνική βόμβα στα τέλη της δεκαετίας του 80'.

Πολιτικοποίηση και ο θάνατος μυστήριο σε αεροπορικό

Καθώς περνούσε ο καιρός, το νομοθετικό σώμα, που είχε ιδρυθεί το 1985, ήθελε να έχει περισσότερη ελευθερία και εξουσία και στις αρχές του 1988, οι φήμες για τις διαφορές μεταξύ του πρωθυπουργού Muhammad Khan Junejo και του Zia ήταν έντονες. Λέγεται από ορισμένους ότι το ρήγμα Zia-Junejo ενθαρρύνθηκε από τον εκλιπόντα Mahboob-ul-Haq και την επιμονή του Junejo να υπογράψει το σύμφωνο της Γενεύης, χωρίς να αποφασιστεί η σύνθεση της επόμενης κυβέρνησης του Αφγανιστάν πριν από την αποχώρηση των Σοβιετικών. 

Στις 29 Μαΐου 1988, ο Ζία διέλυσε την Εθνοσυνέλευση και καθαίρεσε τον Πρωθυπουργό σύμφωνα με το άρθρο 58 παράγραφος 2 β του τροποποιημένου Συντάγματος. Εκτός από πολλούς άλλους λόγους, η απόφαση του Πρωθυπουργού Junejo να υπογράψει τη Συμφωνία της Γενεύης ενάντια στην επιθυμία του Ζία και οι ανοιχτές διακηρύξεις του για απομάκρυνση κάθε στρατιωτικού προσωπικού που βρέθηκε υπεύθυνος για έκρηξη σε χωματερή πυρομαχικών στο στρατόπεδο Ojhri.

Ο Ζία υποσχέθηκε να διεξαγάγει εκλογές το 1988 μετά την απόλυση της κυβέρνησης Junejo.Ταυτόχρονα η κόρη του αείμνηστου Zulfikar Ali Bhutto, Benazir Bhutto, είχε επιστρέψει από την εξορία το 1986 και είχε ανακοινώσει ότι θα συμμετείχε στις εκλογές. Με τη δημοτικότητα της Μπούτο να αυξάνεται και τη μείωση της διεθνούς βοήθειας μετά τη σοβιετική αποχώρηση από το Αφγανιστάν, ο Ζία βρισκόταν σε μια ολοένα και πιο δύσκολη πολιτική κατάσταση.

Ο Ζία-Ουλ-Χακ πέθανε σε αεροπορικό δυστύχημα στις 17 Αυγούστου 1988. Αφού είδε μια επίδειξη τανκς των ΗΠΑ M1 Abrams στο Bahawalpur, ο Zia είχε φύγει από την πόλη στην επαρχία Punjab με αεροσκάφος C-130. Το αεροσκάφος αναχώρησε από το αεροδρόμιο Bahawalpur και αναμενόταν να φτάσει στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Ισλαμαμπάντ. Λίγο μετά την ομαλή απογείωση, ο πύργος ελέγχου έχασε την επαφή με το αεροσκάφος. Μάρτυρες που είδαν το αεροπλάνο στον αέρα, ισχυρίστηκαν ότι πετούσε ακανόνιστα, στη συνέχεια ανέβασε θερμοκρασία και εξερράγη κατά την πρόσκρουση. 

   

Εκτός από τον Ζία, άλλοι 31 έχασαν τη ζωή τους στο αεροπορικό δυστύχημα, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου της Επιτροπής Μικτού Επιτελείου Στρατηγού Akhtar Abdur Rahman, στενού συνεργάτη του Zia, ταξίαρχο Siddique Salik, του Αμερικανού πρεσβευτή στο Πακιστάν Arnold Lewis Raphel και του στρατηγού Herbert M. Wassom. επικεφαλής της αποστολής στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ στο Πακιστάν. Ο Ghulam Ishaq Khan, ο πρόεδρος της Γερουσίας ανακοίνωσε τον θάνατο του Zia στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση.

                                 

Η κηδεία του έγινε με επίσημα έξοδα και παρευρέθηκαν εκατοντάδες χιλιάδες λαού. Μπορεί οι μετέπειτα κυβερνήσεις να τον κήρυξαν εχθρό και καταστροφέα, στα μάτια του κόσμου παραμένει ως ο άνθρωπος που έσωσε την χώρα από την διάλυση και την έκανε πυρηνική δύναμη στην Μ. Ανατολή.