Μομπούτου Σέσε Σέκο: Ο "Βασιλάς λεοπάρδαλη" που κυβέρνησε το Κονγκό-Ζαΐρ για 32 χρόνια
Το Κονγκό υπήρξε ίσως η πιο ταλαιπωρημένη χώρα της Μαύρης ηπείρου. Τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας της δεν γνώρισε τίποτε άλλο πέρα από εμφύλιες διαμάχες, προβοκάτσιες και πολιτικούς διαξιφισμούς. Την πολιτική αστάθεια εκμεταλλεύτηκε ενας άνθρωπος, που θα γινόταν γνωστός σε όλο τον κόσμο και θα καθιστούσε τον εαυτό του καλτ φιγούρα-σύμβολο του ψυχρού πολέμου.
Γεννημένος στην αποικιοκρατία
Το 1882, ύστερα από την ανακάλυψή της από τον Στάνλεϊ, ο βασιλιάς Λεοπόλδος ο Β’ ίδρυσε τη «Διεθνή Ένωση του Κονγκό» και τρία χρόνια αργότερα, το 1885, το Συνέδριο του Βερολίνου αναγνώρισε την ύπαρξη του «Ελεύθερου Κράτους του Κονγκό», το οποίο μόνο «ελεύθερο» δεν ήταν Ανήκε στην αποκλειστική δικαιοδοσία του Βέλγου μονάρχη. Το 1908 η χώρα έγινε επίσημα αποικία του Βελγίου με το όνομα «Βελγικό Κονγκό» και πρωτεύουσα τη Leopoldville (Πόλη του Λεοπόλδου).
Ο Ζοζέφ Ντεζιρέ Μομπούτου, γεννήθηκε στις 14 Οκτωβρίου του 1930 στο Κονγκό και ήταν το δεύτερο από τα 12 παιδιά ενός μάγειρα και μιας καμαριέρας. Όταν ήταν 8 ετών, ο πατέρας του πέθανε αφού οι Βέλγοι τον έδειραν μέχρι θανάτου. Στα 16 αποβλήθηκε από το θρησκευτικό σχολείο όπου φοιτούσε και στάλθηκε στον αποικιοκρατικό στρατό, όπου βίωσε από πρώτο χέρι την σκληράδα και τον εξευτελισμό των Βέλγων.
Λόγο της σωματοδομής του, ήταν περίπου 1.90, υπήρξε ικανός στρατιώτης και παρέμεινε στον σώμα για 7 χρόνια. Ο Μομπούτου βρήκε πειθαρχία στη ζωή του στρατού, καθώς και πατρική φιγούρα στον λοχία Louis Bobozo. Σπούδασε δημοσιογραφία δανειζόμενος ευρωπαϊκές εφημερίδες από τους Βέλγους αξιωματικούς και βιβλία από όπου τα έβρισκε, διαβάζοντάς τα εν ώρα σκοπιάς και όποτε είχε ελεύθερο χρόνο. Τα αγαπημένα του ήταν τα γραπτά του Γάλλου προέδρου Σαρλ ντε Γκωλ, του Βρετανού πρωθυπουργού Ουίνστον Τσόρτσιλ και του Ιταλού φιλόσοφου της Αναγέννησης Νικολό Μακιαβέλι.
Στον αγώνα για ανεξαρτησία
Αφού πήρε πτυχίο στη λογιστική, άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία. Ηδη είχε δημοσιεύσει άρθρα του στην εφημερίδα «L’ Avenir» («Το Μέλλον») της Λεοπολντβίλ, που εθεωρείτο όργανο των αποικιοκρατών. Αυτό βέβαια δεν τον εμπόδισε να ενταχθεί στο Εθνικό Κίνημα του Κονγκό, την οργάνωση για την ανεξαρτησία που είχε ιδρύσει ο Πατρίς Εμερί Λουμούμπα, το 1958. Με τον αέρα της ανεξαρτησίας που άρχισε να φυσάει στις αρχές της δεκαετίας του ’60, το Κονγκό ήταν από τις πρώτες χώρες που ζήτησαν την κατάργηση της αποικιοκρατίας.
Παρότι το κίνημα πολεμήθηκε άγρια και οι αγωνιστές του υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, στις 30 Ιουνίου του 1960 η χώρα κηρύχθηκε ανεξάρτητη και την εξουσία ανέλαβε ο πρόεδρος Ζοζέφ Καζαβούμπου, με πρωθυπουργό τον Πατρίς Λουμούμπα. Ο ορισμός του Λουμούμπα, ως πρωθυπουργού και όχι ως προέδρου ήταν μια κίνηση των Βέλγων για να μπορούν να ελέγχουν το κράτος και μετά την αποχώρησή τους.
(Ο Βασιλιάς Μποντουέν την ημέρα ανεξαρτησίας δίπλα στον Πατρις Λουμούμπα)
Στο σωστό μέρος την σωστή στιγμή
Ο Μομπούτου υπήρξε γραμματέας του Λουμούμπα και οι δυο τους είχαν αναπτύξει φιλία. Όταν ο Λουμούμπα σχημάτιζε την πρώτη κυβέρνηση του Κονγκό, ανέθεσε την αρχηγεία του στρατού στον μόλις 30 ετών Ζοζέφ. Ο λόγος ήταν πως επρόκειτο για τον μοναδικό από το επιτελείο του πρωθυπουργού που είχε στρατιωτική εκπαίδευση και βαθμό ταγματάρχη.
(Ο Μομπούτου χαιρετά τον Λουμούμπα, είκοσι μέρες πριν την ανατροπή)
Έτσι ο Μομπούτου απέκτησε μεγάλη δύναμη και ξεκίνησε να φτιάχνει το όνομά του μέσα στο στράτευμα. Λιγότερο από έναν μήνα μετά την ανεξαρτησία, κλήθηκε να αντιμετωπίσει ένα κίνημα στασιαστών στον στρατό, στην επαρχία της Κατάνγκα το οποίο και διέλυσε. Από τότε του δόθηκε ο τίτλος του "Ειρηνοποιού", όμως δεν είχε πετύχει καμία επιτυχία μόνος του, αλλά με την βοήθεια ξένων συμβούλων.
Ανατροπή και δολοφονία του Λουμούμπα
Οι Βέλγοι έφυγαν αφήνοντας πίσω τους ένα χάος και μια χώρα χωρίς καμία ουσιαστική υποδομή, πράγμα αρκετά συνηθισμένο για γαλλικές και βελγικές αποικίες. Σε αντίθεση με τους Βρετανούς, που φρόντιζαν να εφαρμόσουν στις αποικίες τους το δικό τους άψογο διοικητικό σύστημα, οι Γάλλοι, όπως και οι Βέλγοι, δεν ασχολήθηκαν με τέτοιες λεπτομέρειες και είναι χαρακτηριστικό ότι το 1960 υπήρχαν ελάχιστοι Κονγκολέζοι με ανώτερη μόρφωση. Ταυτόχρονα η απόσχιση της Κατάγνκα με πρωθυπουργό τον Μωυσή Τσόμπε επιδεινώνει την κατάσταση.
Ο Λουμούμπα άρχισε να μιλάει υπέρ του σοσιαλισμού που ήθελε να εφαρμόσει στην χώρα, ενώ έκλεινε το μάτι προς το Ανατολικό μπλοκ. Η πολιτικο-κοινωνικοοικονομική αστάθεια που ξέσπασε παρέλυσε το Κονγκό, οδηγώντας τον Λουμούμπα να κατηγορήσει δημόσια ως υποκινητές τους Βέλγους και να στραφεί για βοήθεια προς την "Σοβιετική Ένωση".
Οι ΗΠΑ θορυβημένες και φοβούμενες την δημιουργία νέας Κούβας στην καρδιά της Αφρικής, πλησίασαν τον Μομπούτου. Η εντολή για την ανατροπή του πρωθυπουργού δόθηκε, σύμφωνα με μαρτυρίες από πολύ ψηλά. Ορισμένοι ισχυρίστηκαν πως ο ίδιος ο Κένεντι ζήτησε την φυσική εξόντωση του Λουμούμπα, κάτι που ουδέποτε επιβεβαιώθηκε. Ο Μομπούτου δεχόταν παράλληλα πολλές πιέσεις, καθώς ο Λουμούμπα και ο Καζαβούμπου τον διέταξαν ο καθένας να συλλάβει τον άλλον, κατι που αρνήθηκε και στους δύο.
(Πρόεδρος και πρωθυπουργός άσπονδοι εχθροί)
Ο Μομπούτου, στηριζόμενος στις ΗΠΑ και το Βέλγιο, ανέτρεψε την κυβέρνηση στις 21 Σεπτεμβρίου του 1960, κηρύσσοντας τόσο το Καζαβούμπου και τον Λουμούμπα ως «εξουδετερωμένους» και εγκαθιδρύοντας μια νέα κυβέρνηση αποφοίτων πανεπιστημίου, απ' το Κολλέγιο των Γενικών Επιτρόπων. Ο Λουμούμπα αντιστάθηκε στην ενέργεια, αλλά αναγκάστηκε να αποσυρθεί στην κατοικία του, όπου οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ εμπόδισαν τους στρατιώτες να τον συλλάβουν.
Την ίδια μέρα ο Μομπούτου έβγαλε ραδιοφωνικό διάγγελμα:
"Συμπολίτες μου
Εδώ Συνταγματάρχης Ζοζέφ Μομπούτου, αρχηγός ΓΕΣ του Εθνικού στρατού του Κονγκό, σας μιλά από την Leopoldville. Ο Εθνικός στρατός αποφάσισε να εξουδετερώσει και να ουδετεροποίησει τον αρχηγό του Κράτους, μέχρι και τις 31 Δεκεμβρίου 1960. Όπως βλέπετε, αυτή η κίνηση δεν πρόκειται για πραξικόπημα αλλά για μια ειρηνική επανάσταση. Ο Στρατός θα βοηθήσει την χώρα να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της, τα οποία έχουν καταστεί ιδιαιτέρως κρίσιμα.
Ζήτω το Κονγκό!
Ζήτω ο Εθνικός στρατός του Κονγκό!"
Ο Μομπούτου ήταν αυτός που έδωσε αργότερα την εντολή να συλληφθεί ο Λουμούμπα. Μάλιστα, στην επιχείρηση για τη σύλληψή του χρησιμοποιήθηκε το ελικόπτερο του Αμερικανού πρεσβευτή στη Λεοπολντβίλ. Ο Λουμούμπα φυλακίστηκε, υποχρεώθηκε να φάει τους λόγους του και εκτελέστηκε το 1961.
Απόλυτη εξουσία
(O Μομπούτου σε επίσκεψη επίσκεψη στις ΗΠΑ το 1963)Ο Μομπούτου ήταν πλέον ο άνθρωπος των ΗΠΑ στην περιοχή. Σε τιμητική διάκριση που του απένειμαν οι Αμερικανοί το 1963 (επί προεδρίας Κένεντι) ανέφεραν χαρακτηριστικά: «Καθαρίζοντας τη χώρα από τα ξένα κομμουνιστικά στοιχεία, απέδειξε ότι είναι φύλακας της ελευθερίας και φίλος των ελεύθερων κρατών του κόσμου». Με τέτοια εύσημα λοιπόν, ο δρόμος για τον Μομπούτου ήταν ανοιχτός. Μπορεί από το 1962 ως το 1965 την εξουσία να την ξαναπήραν στα χέρια τους οι πολιτικοί, αλλά το 1965 με ένα νέο στρατιωτικό πραξικόπημα ο, στρατηγός πλέον Μομπούτου, ανήλθε και πάλι στην εξουσία, στην οποία παρέμεινε επί 32 ολόκληρα χρόνια.
Το 1974, συνέταξε νέο σύνταγμα. Καθόρισε ένα νέο κόμμα, το MPR ως τον «μοναδικό θεσμό» στη χώρα. Επίσημα όρισε «το έθνος πολιτικά οργανωμένο» — στην ουσία βέβαια, το κράτος ελεγχόταν πλήρως απ' το κόμμα. Όλοι οι πολίτες έγιναν αυτόματα μέλη του MPR, ακόμα και πριν από τη γέννησή τους όπως έγραφαν τα σλόγκαν της εποχής. Το σύνταγμα ανέφερε ότι το MPR ενσαρκώθηκε από τον πρόεδρο του κόμματος, ο οποίος εκλεγόταν κάθε επτά χρόνια στο εθνικό του συνέδριο. Ταυτόχρονα, ο πρόεδρος του κόμματος ορίστηκε αυτόματα ως ο μοναδικός υποψήφιος για επταετή θητεία ως πρόεδρος της δημοκρατίας.
Το Σύνταγμα κωδικοποίησε τις εξουσίες έκτακτης ανάγκης που είχε ασκήσει ο Μομπούτου από το 1965. έδωσε στον Μομπούτου «πλήρη άσκηση εξουσίας», συγκεντρώνοντας ουσιαστικά όλη την κυβερνητική εξουσία στα χέρια του. Ο Μομπούτου επανεξελέγη τρεις φορές στο πλαίσιο αυτού του συστήματος, κάθε φορά με απίστευτα υψηλά ποσοστά 98% ή περισσότερο. Ένας ενιαίος κατάλογος υποψηφίων του MPR παραδινόταν στο νομοθετικό σώμα κάθε πέντε χρόνια, με εξίσου απίθανα ποσοστά εκλογής.
(Ο νέος Εθνικός ύμνος)
Παρότι κατηγορήθηκε για μονοκομματικό κράτος, ο ίδιος απέκρουσε την κατηγορία με μια περίτεχνη απάντηση. "Δεν υπάρχει μονοκομματικό κράτος στο Κονγκό, ανήκουμε σε ένα εθνικό κόμμα χωρίς να επιβάλουμε τίποτα. Το μονοκομματικό σύστημα επιφέρει κάποιου είδος αντιπολίτευσης. Είμαστε Μπαντού όχι ευρωπαίοι, δεν υπάρχει αντιπολίτευση διότι δεν την χρειαζόμαστε".
Κατήργησε τα ευρωπαϊκά ονόματα
Ο Μομπούτου εξολόθρευσε τους πολιτικούς του αντιπάλους, εκτελώντας τρεις εξ αυτών δημόσια στο Στάδιο μαρτύρων της Πεντηκοστής το 1969. Εγκατέστησε ένα αστυνομικό κράτος, με την υπηρεσία ασφαλείας να τρομοκρατεί τον κόσμο και να συλλαμβάνει αβέρτα κάθε αντιφρονούντα. Εκμεταλλευόμενος τον ψυχρό πόλεμο, που ήταν στα ύψη εκείνη την εποχή, κατάφερε να παραμείνει ισχυρός για 25 χρόνια. Το 1971, σε μια πρωτάκουστη στα χρονικά κίνηση, αλλάζει το όνομα την χώρας, της σημαίας και του ποταμού σε Ζαΐρ, είναι η εποχή των τριών "Ζ".
(Από Κονγκό σε Ζαΐρ)
Το 1972 ξεκίνησε μια καμπάνια "αντιαποικιοκρατίας", με την οποία προσπάθησε να "ξεριζώσει" τους όποιους δεσμούς συνέδεαν την χώρα με το παρελθόν. Έφτασε στο σημείο να επιβάλει μόνο αφρικανικά ονόματα, αντί για τα μέχρι τότε ευρωπαϊκά. Ο ίδιος ως Πρόεδρος έδωσε το παράδειγμα. Ο Ζοζέφ Ντεζιρέ Μομπούτου μετονομάστηκε σε "Μομπούτου Σέσε Σέκο Κούκου Νγκμπέντου Γουα Ζα Μπάνγκα". Ταυτόχρονα, για να κατευνάσει τα πλήθη ανακήρυξε τον Λουμούμπα ως εθνικό ήρωα, μη παραδεχόμενος ποτέ ότι ήξερε για την δολοφονία του.
 |
| "Μομπούτου Α'... του Ζαΐρ" |
Σχέσεις με ΗΠΑ, Γαλλία και Βέλγιο
Της επόμενες δύο δεκαετίες θα κυβερνήσει με σιδηρά πυγμή και θα λατρεύεται από τον λαό ως "Θεός", είτε το θέλουν είτε όχι... Οι σχέσεις του με τους Αμερικανούς, τους Γάλλους και τους Βέλγους ήταν άριστες και η συνεργασία τους αρμονική. Η Γαλλία μάλιστα τον έσωσε, όταν επενέβη για να τερματίσει τον εμφύλιο του 1984, μετά την σφαγή Γάλλων πολιτών στο Κελουεζί, έργο του Μομπούτου για να τους αναγκάσει να επέμβουν. Ο ίδιος έδωσε ή μάλλον δημιούργησε και την ιδεολογία του καθεστώτος του, που ονόμασε "μομπουτισμό".
Ανέπτυξε πολλούς δεσμούς με ξένους ηγέτες, όπως τον Τζορτζ Μπους, τον Τσαουσέσκου, τον Μαο και τους προέδρους Μιτεράν και Ντ' Εστέν. Η φιλία του με τον Μπους ήταν τέτοια, που ο μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ είχε υιοθετήσει μερικά παιδιά του Μομπούτου, όταν ήταν στην CIA. Ο Μομπούτου επισκέφτηκε της ΗΠΑ τρεις φορές και έτυχε θερμής υποδοχής. Με τον βασιλιά Μποντουέν του Βελγίου, είχε μεγάλη και θερμή σχέση, η οποία χάλασε τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησής του.
(Νίξον, Μπους και Ρέιγκαν δίπλα στην "λεοπάρδαλη")
Μομπουτισμός και υπεξαίρεση χρήματος
Ο «μομπουτισμός» άρχισε σιγά σιγά να μετατρέπεται σε κυρίαρχη ιδεολογία του κράτους και με το Σύνταγμα, που ήταν κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του, οι εξουσίες του προέδρου ήταν απεριόριστες. Τα έσοδα από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας κατέληγαν στο θησαυροφυλάκιό του ή εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του στενού κύκλου της άρχουσας τάξης, όσων δηλαδή είχαν την ευμένειά του. Ας μην ξεχνάμε ότι στο Ζαΐρ βρισκόταν το 80% των παγκοσμίων αποθεμάτων κοβαλτίου και το 20% των αποθεμάτων χαλκού. Ο πρόεδρος μαζεύει όλες τις εξουσίες πάνω του και το 1984 εκλέγεται "Στρατάρχης του Ζαΐρ"
Η προσωπική περιουσία του Μομπούτου άρχισε να χτίζεται στη δεκαετία του ’70 και δέκα χρόνια αργότερα υπολογιζόταν σε τέσσερα δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Μομπούτου είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα ακίνητα και φρόντισε να αποκτήσει βίλες και διαμερίσματα στα πιο ακριβά σημεία του πλανήτη μας, εκτός βεβαίως από τα κακόγουστα ανάκτορα που είχε φτιάξει στο Ζαΐρ.
Δημοκρατία μεν, Δικτατορία δε...
Το 1989 τα κομμουνιστικά κράτη της Ευρώπης κατέρρευσαν το ένα μετά το άλλο. Στην Ρουμανία η εκτέλεση των Τσαουσέσκου, την οποία παρακολούθησε από την τηλεόραση, θορύβησε τόσο τον Μομπούτου, που από φόβο για την ζωή του ανακοίνωσε μέτρα δημοκρατικοποίησης το 1990. Δεν πίστευε ότι θα λειτουργούσαν, όμως θεώρησε πως ήταν αναγκαία για να αποφύγει άλλον έναν εμφύλιο πόλεμο.
Έτσι εισήγαγε ένα νέο σύνταγμα και επέτρεψε την δημιουργία κομμάτων, αλλά ο ίδιος παρέμεινε πρόεδρος. Στις συνεδριάσεις του "Εθνικού Κογκρέσου" οι νέοι πολιτικοί εξαπέλυσαν επίθεση εναντίον του, βγάζοντας στην φόρα την κλοπή δημοσίου χρήματος και τις φυλακίσεις πολιτών. Βλέποντας τον κλοιό να στενεύει, το καταργεί αλλά το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Από το 1992 η πλάστιγγα γέρνει προς την δημοκρατική προοπτική και οι διαδηλώσεις είναι συνεχείς. Όλο και περισσότεροι ζητούν την παραίτησή του και ο ίδιος απομακρύνεται σταδιακά από το προσκήνιο, παρότι εκλέγεται πάλι πρόεδρος το 1995.
Η τελευταία εκλογή του δεν ήταν προϊόν νοθείας, καθότι η χώρα είχε βυθιστεί σε οικονομική και κοινωνική κρίση, λόγο των άστοχων παρεμβάσεων των πολιτικών. Έτσι μεγάλο μέρος των υποστηρικτών τους άρχισε να τον βλέπει ως λύση, ήταν όμως αργά. Ο Μομπούτου πήρε μια ανάσα και με τα δραματικά γεγονότα στη γειτονική Ρουάντα, το 1994, όταν οι Τούτσι εξεδίωξαν τους Χούτου, πολλοί από τους οποίους βρήκαν καταφύγιο στις ανατολικές περιοχές του Ζαΐρ. Η λύση αυτή βόλευε για λίγο όλες τις πλευρές, αλλά δύο χρόνια αργότερα σήμανε την αρχή του τέλους του καθεστώτος.
Η πτώση
Τον Οκτώβριο του 1996 νοσεί με καρκίνο στον προστάτη και μεταβαίνει στην Ελβετία για θεραπεία. Όσο λείπει εκδηλώνεται επαναστατικό κίνημα στα βόρεια της χώρας με αρχηγό, τον δεύτερο χειρότερο πρόεδρο που κυβέρνησε, Λωράν-Ντεζιρέ Καμπιλά. Το "ADFLC" καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της χώρας και ο Μομπούτου επιστρέφει άρον άρον στο Ζαΐρ. Όταν επέστεψε έλαβε αποθεωτική υποδοχή στο αεροδρόμιο από 12 χιλιάδες κόσμο. Ακόμη και τότε η λεοπάρδαλη, όπως αποκαλούταν, δεν είχε χάση την αίγλη της και στην τελευταία του δημόσια ομιλία, με δάκρια στα μάτια, είπε έστω και αργά την αλήθεια:
"Οι εχθροί του λαού μας περίμεναν εως ότου αρρωστήσω, για να με μαχαιρώσουν πισώπλατα. Γιατί ξέρουν τη σημαίνει η εδαφική ακεραιότητα της χώρας για εμένα. Έχω αφιερώσει την ζωή μου σε αυτήν." 
(Η λεοπάρδαλη ξέρει τι την περιμένει)
Ο εμφύλιος καταλήγει σε αδιέξοδο και τον Μάιο του 1997 οι δύο αντίπαλοι δέχονται να διαπραγματευτούν σε ουδέτερο έδαφος. Ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής Νέλσον Μαντέλα παρενέβη και οργάνωσε την συνάντηση όπου βρέθηκε η "χρυσή τομή".
Ο Μομπούτου παραιτήθηκε από πρόεδρος και η είδηση έγινε δεκτή με επευφημίες. Έφυγε στην Ελβετία όπου και πέθανε τον Σεπτέμβριο σε ηλικία 66 ετών, έχοντας δει την χώρα του να μετονομάζεται σε "Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό". Παρόλα αυτά ο θρύλος του παραμένει και πολλοί σήμερα θεωρούν την περίοδο που κυβερνούσε, ως τα χρυσά χρόνια του Κονγκό-Ζαΐρ.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου