Ο Πύργος των Αέρηδων. Ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός της ιστορίας.

 

Λεωνίδας Παπαδόπουλος

Η Ελλάδα μας, η αγαπημένη χώρα μας, αποτελεί πολιτισμικό στολίδι και κληρονόμο της σοφίας των προγόνων μας. Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ, πως τα υλικά κατάλοιπα του ανθρώπου, μαρτυρούν, τόσο τη δραστηριότητα του μέσα στη κοινωνία όσο και τη αλληλεπίδραση του με τη φύση; Ίσως οφείλουμε να ψάξουμε καλύτερα το παρελθόν μας και μακάρι να ανακαλύψουμε εκείνη τη παρακαταθήκη, η οποία θα μας δώσει το κλειδί του παρόντος και του μέλλοντος. Πάμε λοιπόν, στο κεντρικό μας θέμα του άρθρου μας.

Θα θέσω ένα ωραίο ερώτημα. 

Γνωρίζετε που βρίσκεται ο πρώτος μετεωρολογικός σταθμός του κόσμου που υπήρξε ποτέ; Σίγουρα πολλοί θα έχετε περάσει από εκείνο το σημείο και δεν θα έχετε δώσει ιδιαίτερη σημασία. Το μνημείο αυτό, βρίσκεται κρυμμένο κάτω από τη σκιά της Ακρόπολης. Ονομάζεται πύργος των Αέρηδων και είναι στη Πλάκα. Δηλαδή, στέκει κοντά στο Μοναστηράκι, εδώ και πάρα πολλούς αιώνες. Δεν ήταν μόνο μετεωρολογικός σταθμός της εποχής, αλλά απάρτιζε ένα ρολόι που το συμβουλεύονταν πιστά, όσοι ήθελαν να πραγματοποιήσουν εμπορικό ταξίδι . Είναι διαμάντι πραγματικό, αφού είναι αξιοζήλευτος από πολλούς. Δεν έχει μετακινηθεί ποτέ από τη θέση του, αν και ο αρχαιοκάπηλος Λόρδος Έλγιν προσπάθησε να τον μεταφέρει στη Βρετανία, όπως έκανε και με τα μάρμαρα του Παρθενώνα.

Συγκεκριμένα, βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του ιερού βράχου της Ακρόπολης. Για τον πύργο των Ανέμων πληροφορούμαστε από

δύο Ρωμαίους συγγραφείς, τον θεωρητικό της Αρχιτεκτονικής Βιτρούβιο και τον ιστορικό Βάρρωνα. Το μνημείο κατασκευάστηκε από τον Ανδρόνικο, ο οποίος καταγόταν από τη μακεδονική Κύρο ( Ωρολόγιο της Κυρρήστου). Δεν γνωρίζουμε τον πραγματικό λόγο της κατασκευής του στο κέντρο της ρωμαϊκής αγοράς, αλλά συστήνουμε ότι, κατασκευάστηκε το 120-100 π.Χ, από δωρητές Πτολεμαίους της Αιγύπτου, οι οποίοι υπήρξαν πάτρωνες της Αθήνας και υποστηρικτές επιστημονικών καινοτομιών με επίκεντρο την Αλεξάνδρεια.

Οι μελετητές, ωστόσο, θεωρούν πως ήταν ένα είδος μετεωρολογικού σταθμού της εποχής, που παράλληλα υπολόγιζε και την ώρα. Ήταν σημαντικό για τους εμπόρους να γνωρίζουν την ώρα και τους ανέμους για να μπορούν να υπολογίσουν πότε περίπου θα έφθαναν τα προϊόντα τους στον προορισμό τους.

Κάθε πλευρά του έχει μήκος 3,25 μέτρα και οκταγωνικό σχήμα Στο βάθος του αναγλύφου, αναγράφονται οι άνεμοι:

~Βορρέας (βόρειος),

~Καικίας (βορειοανατολικός),

~Απηλιώτης (Ανατολικός),

~Εύρος (νοτιανατολικός),

~Νότος (νότιος),

~Λιψ (λίβας,

~νοτιοδυτικός,

~Ζέφυρος (δυτικός) και

~Σκίρων (βορειοδυτικός).

Ο πύργος διέθετε κωνική κεραμοσκεπή στέγη με έναν ορειχάλκινο ανεμοδείκτη στην κορυφή σε μορφή Τρίτωνα ο οποίος δυστυχώς στις μέρες μας δεν σώζεται. Υπάρχουν εγχάρακτες ακτίνες στους τοίχους οι οποίες λειτουργούσαν ως ηλιακό ρολόι.

Στη νότια πλευρά υπήρχε ημικυλινδρικό πρόσκτισμα μικρότερου ύψους, ενώ η βορειοδυτική και βορειοανατολική πλευρά είχαν από ένα πρόπυλο με πρόσταση δύο κιόνων. Στο εσωτερικό πιθανολογείται ότι είχε διαμορφωθεί υδραυλικό ρολόι, ενώ ίχνη γαλάζιου χρώματος στον θόλο ενδεχομένως φανερώνουν τη χρήση του και ως «πλανητάριου», με σχεδιαστική αναπαράσταση του ουρανού σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, όσο κι αν η ολοκληρωμένη ερμηνεία του κτιρίου παραμένει αβέβαιη, είναι προφανές πως σχετιζόταν με την ουράνια παρατήρηση και την αστρονομία, καθώς και με τη μέτρηση του χρόνου με όλες τις καινοτόμους για την εποχή μεθοδολογίες.

Σε ότι αφορά του υδραυλικό ρολόι θεωρείται πως λειτουργούσε με δυο δεξαμενές, η μία ψηλότερα από την άλλη. Το νερό από την αρχαιότατη πηγή της «Κλεψύδρας» στην Ακρόπολη, έφθανε στην επάνω δεξαμενή και από εκεί στην κάτω, όπου υπήρχε πλωτήρας συνδεδεμένος με μία λεπτή μπρούτζινη αλυσίδα. Όταν ανέβαινε με τη στάθμη του νερού, κινούσε την αλυσίδα, η οποία με τη σειρά της περιέστρεφε το μηχανισμό του ρολογιού που βρισκόταν στο κέντρο του πύργου. Κάθε 24 ώρες άδειαζαν τη μικρή δεξαμενή και αυτό ισοδυναμούσε με κούρδισμα του ρολογιού. Παρακάτω ακολουθούν εικόνες:

1. ( κάτοψη και θέση στη ρωμαϊκή αγορά) ,

2. ( Πύργος των ανέμων, σχέδιο και αρμοί του τοίχου)

3. ( Τα ηλιακά ρολόγια, σύμφωνα με τους ανέμους)

4. (Ο Σκίρων και ακριβώς από κάτω του το ηλιακό ωρολόγιο που μας δείχνει την ώρα με τη σκιά του γνώμονα.)

5. (Οι Άνεμοι. Σχέδια των Stuart και Revett)

6. Στέγη. Τέταρτο της στέγης σχέδιο Stuart και Revett και φωτογραφία εσωτερικού της στέγης από το ΄Ο Πύργος των Ανέμων, οι Αέρηδες’’(Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων ΤΑΠΑ 2007)

7. (Θραύσμα από κιονόκρανο της τομής)

Εύχομαι να απολαύσατε το παραπάνω άρθρο, το οποίο συνδυάζει την επιστήμη της αρχαιολογίας με αυτή της μετεωρολογίας και κλιματολογίας. 

Καλή συνέχεια.